Wat zijn de verschillen tussen een politiek geladen onderwerp zoals de #avondklok en een neutraler politiek begrip als #TK2021 (Tweede Kamerverkiezingen 2021)? Kieskijker analyseerde meer dan 27.000 tweets waarin een van de twee woorden is gebruikt en zag een enorme piek in tweets toen de avondklok werd verlengd, waarbij negatieve berichten over de avondklok de meeste bijval kregen. Maar… is de ophef over de avondklok wel echt?
Ruim twintigduizend berichten werden er op Kieskijker’s platform geplaatst over de avondklok tussen 1 januari en 12 februari 12:00, bijna drie keer zo vaak als de hashtag #TK2021 gebruikt werd met 6.846 keer. Vooral de verlenging van de avondklok bracht veel teweeg, want over de avondklok zijn voor 8 februari ‘slechts’ 6.881 tweets geplaatst. Op de dag dat verlenging is bekendgemaakt werd dat aantal bijna verdubbeld tot 12.920 en sindsdien is dat opgelopen naar 20.519.
Uitschieters
In het gebruik van #TK2021 zijn ook een aantal uitschieters waar te nemen. Bijvoorbeeld op 15 januari, de dag dat het kabinet viel. De extra tweets op 3 februari zijn te verklaren door het uitkomen van een kieswijzer van het AD. De hoogste piek valt op 5 februari, toen de Kiesraad bekend heeft gemaakt hoeveel partijen deelnemen aan de verkiezingen. Tot slot is een piek te zien op 10 februari, de dag waarop een stemwijzer van ProDemos voor de aankomende verkiezingen uitkwam. Maar het grootste aantal tweets op een dag over #TK2021 valt met respectievelijk 230, 313, 511 en 397 berichten in het niet bij het aantal tweets over de #avondklok op 8 februari.
Die dag worden door 4.184 verschillende accounts 6.039 berichten geplaatst over de #avondklok. Ongeveer 31 procent van deze berichten wordt verzonden door 1.248 verschillende accounts met minder dan 100 volgers. Onder deze berichten wordt minder dan de helft geliked door iemand anders. Over de gehele onderzochte periode is het aandeel tweets dat komt van deze groep nagenoeg hetzelfde: 34 procent van alle tweets over de #avondklok komt van kleine accounts met minder dan 100 volgers. Bij #TK2021 ligt het aandeel van deze groep veel lager en zijn ze verantwoordelijk voor slechts 15 procent van alle tweets.
Nieuwe gebruikers
Wat verder opvalt aan de accounts die berichten versturen over de #avondklok is dat er 1.536 accounts zijn aangemaakt in 2020, meer dan 2009 (1.435) en 2010 (1.429) toen Twitter populair werd in Nederland. Bij #TK2021 is ook een piek te zien in het aantal accounts uit 2020 dat zich bezighoudt met het onderwerp, maar in dit geval zijn het wel minder accounts dan uit de beginjaren van twitter.
Politici over de avondklok
Over zowel de #avondklok als #TK2021 zijn politici of politieke partijen sterk aanwezig op twitter. Vier van de twintig accounts die de avondklok het vaakst noemen zijn van (kandidaat-)kamerleden: @thierrybaudet (FvD, 53 tweets), @kutheks (BIJ1, 47), @WybrenvanHaga (FvD, 46) en @geertwilderspvv (PVV, 33). Het partijaccount van Forum voor Democratie hoort ook bij de actiefste twitteraars over de avondklok met 34 tweets waarin ze het noemen. De twintig actiefste accounts nemen in totaal 4,3% van alle tweets over de avondklok voor hun rekening.
De lijsttrekkers van andere partijen dan de PVV en het Forum voor Democratie tweeten in vergelijking heel weinig over het onderwerp. Wilders en Baudet zijn samen zelfs goed voor 71% van alle tweets over de avondklok. Lijsttrekkers van partijen die nog niet in de kamer zitten spreken er net zo spaarzaam over.
Lijsttrekkers over TK2021
Hoewel #TK2021 gedurende deze periode in totaal minder vaak is genoemd dan #avondklok, werd er onder lijsttrekkers juist meer over getweet. Het valt op dat met name de lijsttrekkers die met hun partij op een eerste zetel azen hier het actiefst zijn. @Matthijs85 (108 tweets) en @lientje1967 (87 tweets) staan net als hun respectievelijke partijaccounts @Piratenpartij (69) en @BoerBurgerB (50) in de top twintig meest actieve accounts over #TK2021. De partijaccounts van Partij voor de Dieren (120) en Volt Nederland (48) staan daar ook in.
Bij #TK2021 is het aandeel dat de twintig actiefste gebruikers hebben een stuk groter dan bij #avondklok met 24,5% van alle tweets hierover. Ook in absolute aantallen tweet deze groep meer dan de actiefste gebruikers over de avondklok: 1.674 om 880.
Onder de lijsttrekkers kwam meer dan 90% van de tweets over TK2021 juist van partijen die nu nog geen zetel hebben in de Tweede Kamer. De uitzonderingen uit de kamer of namens partijen uit de kamer zijn @LianedenHaan (50PLUS), @estherouwehand (PvdD), @F_azarkan (DENK), @HenkKrol (Lijst Krol) en @FemkeMerel (Splinter), en tweeten wel met TK2021.
Populairste tweets
Onder de tien meest gelikede tweets over de avondklok over de gehele periode zijn er vier van @geertwilderspvv. In drie tweets maakt hij zijn verzet tegen de avondklok kenbaar. Maar in het vierde bericht spreekt hij zich uit tegen “tuig dat geweld gebruikt”, over de rellen die plaatsvonden bij de invoering van de avondklok.
Een andere politicus die de avondklok aangrijpt om over te tweeten is @thierrybaudet. In het tiende meest gelikede bericht neemt hij geen duidelijke positie in over de avondklok, maar wordt een ander thema aangehaald.
Tweets met daarin #TK2021 worden minder geliked op twitter dan berichten met #avondklok, maar de afzender is vaker een politicus of politieke partij. Zes stuks hebben als afzender een (kandidaat-)kamerlid, twee tweets hebben als afzender een gemeenteraadslid. Tussen alle meest gelikede berichten over de avondklok of TK2021 is er slechts één van een journalist.
Wat zien we hier?
Het jaar 2020 is een grote uitschieter voor nieuwe accounts. Nu is een pandemie waarin we allemaal meer online zijn gaan leven een voor de hand liggende reden waarom sociale media meer gebruikers krijgen. Maar in vergelijking met een meer neutraal onderwerp als #TK2021 zijn er veel nieuwe accounts die inspringen op de controverse rond de #avondklok. Het is wonderlijk dat mensen die net op twitter komen kijken precies zouden weten dat dit de manier is om interactie en zichtbaarheid te genereren. Zijn sommige van deze accounts misschien gecreëerd door… mensen die juist heel goed weten hoe twitter werkt?
Opvallend detail: ook de door ons al eerder onderzochte fake politica’s bevinden zich onder de meest actieve #avondklok tweeters. Sterker nog: zowel “Amber” als “Aïsha” als “Selena” hebben, in de door ons onderzochte periode, #avondklok als een van hun vaakst besproken onderwerpen. Zijn zij radertjes in een groter geheel van kunstmatige manipulatie en actieve polarisatie van het publieke debat?
Wat ons onderzoek ook laat zien, is dat met name extreemrechtse politici en partijen (FvD en PVV) handig gebruik — of misbruik — maken van controversiële actuele ontwikkelingen. In het gunstigste geval liften ze voor politiek gewin mee op maatschappelijk gevoelige onderwerpen. In het ongunstigste geval wakkeren ze de polarisatie hierover zelfs actief aan.
Neem wat je op sociale media ziet dus met een flinke korrel zout. Niet alle ophef is echt. Hoe kun je hier als gewone gebruiker en als journalist het beste mee om gaan? Check onze gratis spoedcursus over omgaan met desinformatie, nepnieuws en propaganda op sociale media. Succes!
Kijk mee met Kieskijker via onze sociale media en onze blogs. Zie je zelf iets? Meld het ons!